حروف مقطعه در قرآن

سؤال

تفسیر حروف مقطعه چیست و به چه معنایی است؟

حُروفِ مُقَطَّعه، یک یا چند حرف که در آغاز ۲۹ سوره از سوره‌های قرآن کریم، پس از ﴿بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَٰنِ الرَّحِيمِ﴾ آمده است. این حروف، جداجدا و گسسته خوانده می‌شود؛ مانند ﴿الم﴾ در ابتدای سوره بقره که «الف، لام، میم» خوانده می‌شود. حروف مقطعه در قرآن عبارتند از:

﴿الم﴾^[۱]
﴿المص﴾^[۲]
﴿الر﴾^[۳]
﴿المر﴾^[۴]
﴿کهیعص‌﴾^[۵]
﴿طه﴾^[۶]
﴿طسم‌﴾^[۷]
﴿طس‌﴾^[۸]
﴿یس﴾^[۹]
﴿ص﴾^[۱۰]
﴿حم﴾^[۱۱]
﴿حم عسق‌﴾،^[۱۲]
﴿ق﴾^[۱۳]
﴿ن﴾^[۱۴]

کتاب‌های تفسیر و علوم قرآن، نظرات متفاوتی در مورد حروف مقطعه ذکر کرده‌اند. برخی این احتمالات را تا ۲۰ قول دانسته‌اند. به تعدادی از نظریه‌های مطرح در مورد حروف مقطعه در ذیل اشاره می‌شود:

رمزی بین خدا و پیامبر(ص): این حروف سرّ و رمزی است بین خداوند و پیامبر(ص)^[۱۵] ^[۱۶]و چون از معنای آنها اطلاعی در دسترس نیست، جایگاه و موقعیت آن‌ها را عالم السرّ می‌دانند.^[۱۷]
آگاه کردن و ساکت کردن: حروف مقطعه برای آگاه کردن و ساکت کردن کافران بوده است؛ چون کافران در زمان قرائت قرآن توسط پیامبر اکرم(ص) با ایجاد جنجال و سر و صدا مانع می‌شدند که دیگران به آن گوش فرا دهند، بنابر این در آغاز برخی سوره‌ها این حروف نازل شده است تا مشرکان با شنیدن این حروف که نه نظم بود و نه نثر، ساکت شده و گوش دهند، لذا این حروف، حروفی نظیر حروف تنبیه است که در اوّل کلام می‌آیند.^[۱۸] ^[۱۹] ^[۲۰]
نامی برای سوره‌ها: حروف مقطعه هر سوره نام همان سوره است مانند سوره‌های طه و یس و… و سوره‌های دیگر هم نام‌های متعددی دارند که یکی از آنها همان حروف مقطعه است. اگرچه بسیاری از این نام‌ها (حروف مقطعه) نامِ غیر مشهور سوره‌ها است.^[۲۱] ^[۲۲]از آنجا که این حروف اسم سوره هستند؛ در اول سوره آمده‌اند.
مرزبندی بین سوره‌ها: حروف مقطعه برای مرزبندی بین سوره‌ها است و نشانه انقضای سوره قبلی و شروع سوره بعدی است.^[۲۳] ^[۲۴] حروف مقطعه باید در ابتدای سوره باشند تا معلوم شود ابتدای سوره و کلام جدید کجاست. برخی به این نظریه اشکال کرده‌اند که ابتدا و انتهای هر سوره‌ای با﴿بِسْمِ اللَّهِ الرَّحْمَنِ الرَّحِیمِ﴾ شروع می‌شود نه با حروف مقطعه و اگر اینگونه بود باید در اول همه سوره‌های قرآن، حروف مقطعه بیاید.

مطالعه بیشتر

اسرار حروف مقطعه در آیات الهی، علی خرامان خسروشاهی.
حروف مقطعه ، علی اکبر لطیفیان.
الحروف المقطعة فی القرآن، عبدالجبار شراره.
اوائل السور فی القرآن الکریم، علی ناصوح طاهر.

منابع

↑ سوره بقره، سوره آل عمران، سوره عنکبوت، سوره روم، سوره لقمان، سوره سجده.
↑ سوره اعراف.
↑ سوره یونس، سوره هود، سوره یوسف، سوره ابراهیم، سوره حجر.
↑ سوره رعد.
↑ سوره مریم.
↑ سوره طه.
↑ سوره شعراء، سوره قصص.
↑ سوره نمل.
↑ سوره یس.
↑ سوره ص.
↑ سوره غافر، سوره فصلت، سوره شوری، سوره زخرف، سوره دخان، سوره جاثیه، سوره احقاف.
↑ سوره شوری، آیه۱و۲.
↑ سوره ق.
↑ سوره قلم.
↑ جوادی آملی، عبدالله، تسنیم، قم، انتشارات اسراء، چاپ اوّل، ۱۳۷۸، ج۲، ص۹۸.
↑ محمدى گلپايگانى، ابوالقاسم، جرعه اى از زلال قرآن، قم، بوستان كتاب، چاپ اول، ۱۳۸۰ش، ج۲، ص۱۳.
↑ طيب، عبدالحسين، اطيب البيان في تفسير القرآن، تهران، اسلام، چاپ دوم، ۱۳۶۹ ش، ج۱، ص۱۲۵.
↑ زرقانى، محمد عبدالعظيم، مناهل العرفان فى علوم القرآن، ترجمه: محسن آرمین، تهران، پژوهشگاه علوم انسانى و مطالعات فرهنگى، چاپ اول، ۱۳۸۵ش، ص۲۶۲.
↑ جوادی آملی، عبد الله، تسنیم، قم، انتشارات اسراء، چاپ اوّل، ۱۳۷۸، ج۲، ص ۸۷.
↑ طبرسی، فضل بن الحسن، مجمع البیان، تهران، انتشارات کتابفروشی اسلامیّه، چاپ پنجم، ۱۳۹۵ق، ج۱، ص۳۲.
↑ جوادی آملی، عبد الله، تسنیم، قم، انتشارات اسراء، چاپ اوّل، ۱۳۷۸، ج۲، ص۷۲.
↑ خمینی، مصطفی، تفسیر القرآن الکریم، ج۲، ص۲۸۵.
↑ خمینی، مصطفی، کتاب تفسیر القرآن الکریم، ص۲۸۷.
↑ جوادی آملی، عبد الله، تسنیم، قم، انتشارات اسراء، چاپ اوّل، ۱۳۷۸، ج۲، ص۹۴.

[1] سوره بقره، سوره آل عمران، سوره عنکبوت، سوره روم، سوره لقمان، سوره سجده.

[2] سوره اعراف.

[3] سوره یونس، سوره هود، سوره یوسف، سوره ابراهیم، سوره حجر.

[4] سوره رعد.

[5] سوره مریم.

[6] سوره طه.

[7] سوره شعراء، سوره قصص.

[8] سوره نمل.

[9] سوره یس.

[10] سوره ص.

[11] سوره غافر، سوره فصلت، سوره شوری، سوره زخرف، سوره دخان، سوره جاثیه، سوره احقاف.

[12] سوره شوری، آیه۱و۲.

[13] سوره ق.

[14] سوره قلم.

[15] جوادی آملی، عبدالله، تسنیم، قم، انتشارات اسراء، چاپ اوّل، ۱۳۷۸، ج۲، ص۹۸.

[16] محمدى گلپايگانى، ابوالقاسم، جرعه اى از زلال قرآن، قم، بوستان كتاب، چاپ اول، ۱۳۸۰ش، ج۲، ص۱۳.

[17] طيب، عبدالحسين، اطيب البيان في تفسير القرآن، تهران، اسلام، چاپ دوم، ۱۳۶۹ ش، ج۱، ص۱۲۵.

[18] زرقانى، محمد عبدالعظيم، مناهل العرفان فى علوم القرآن، ترجمه: محسن آرمین، تهران، پژوهشگاه علوم انسانى و مطالعات فرهنگى، چاپ اول، ۱۳۸۵ش، ص۲۶۲.

[19] جوادی آملی، عبد الله، تسنیم، قم، انتشارات اسراء، چاپ اوّل، ۱۳۷۸، ج۲، ص ۸۷.

[20] طبرسی، فضل بن الحسن، مجمع البیان، تهران، انتشارات کتابفروشی اسلامیّه، چاپ پنجم، ۱۳۹۵ق، ج۱، ص۳۲.

[21] جوادی آملی، عبد الله، تسنیم، قم، انتشارات اسراء، چاپ اوّل، ۱۳۷۸، ج۲، ص۷۲.

[22] خمینی، مصطفی، تفسیر القرآن الکریم، ج۲، ص۲۸۵.

[23] خمینی، مصطفی، کتاب تفسیر القرآن الکریم، ص۲۸۷.

[24] جوادی آملی، عبد الله، تسنیم، قم، انتشارات اسراء، چاپ اوّل، ۱۳۷۸، ج۲، ص۹۴.

[۱]

[۲]

[۳]

[۴]

[۵]

[۶]

[۷]

[۸]

[۹]

[۱۰]

[۱۱]

[۱۲]

[۱۳]

[۱۴]

[۱۵]

[۱۶]

[۱۷]

[۱۸]

[۱۹]

[۲۰]

[۲۱]

[۲۲]

[۲۳]

[۲۴]